DEEL III
Herontdek Jezelf tijdens Burn-out:
Het Neoplatonische Pad naar Persoonlijke Groei en Zingeving
DEEL III In tijden van existentiële crisis kunnen de principes van het neoplatonisme troost, begeleiding en een gevoel van doel bieden. Hoewel het neoplatonisme geen medisch kader is, kan het waardevolle inzichten bieden aan mensen die te maken hebben met somatisch onverklaarbare lichamelijke klachten of psychosomatische klachten. Het erkent de complexe relatie tussen lichaam, ziel & geest en moedigt individuen aan om de diepere dimensies van hun bestaan te verkennen, inclusief het potentieel van het zelf.
In het vorige deel hebben we een concentratieoefening afgesloten genaamd “Het Zelf omcirkelen”, beschreven door Marcus Aurelius. In zijn Meditaties (boek 1) schrijft Marcus: “Je maakt jezelf tot de Sfeer van Empedocles, een zuivere bol, trots op zijn uniekheid.” Deze afbeelding is belangrijk omdat de Sfeer van Empedocles een goed symbool is van het hogere zelf. Marcus’ alledaagse filosofie toont een mix van stoïcijnse, epicurische en platonische praktijken, waardoor het bijzonder relevant is voor het neoplatonisme. Marcus beschouwde de Sfeer van Empedocles als een belangrijk symbool van het hogere zelf. Empedocles (490-430 v.Chr.) was een Pythagoreïsche wijsgeer die betoogde dat het hogere zelf “levelt” tussen lagen van de realiteit, die worden geregeerd door Liefde, de kracht van aantrekking, en Strijd, de kracht van afstoting.
In dit hoofdstuk pakken we ruim 800 jaar later na Empedocles de functie van het hogere zelf weer op met het werk van Plotinus en zijn neoplatonisme. Dit heeft diepgaande invloed gehad op alle westerse religies in de afgelopen 1500 jaar en dat volgens John Vervaeke, professor in cognitieve wetenschappen en psychologie, nog steeds “The Cutting Edge” benadering is binnen de huidige cognitieve wetenschappen is. Plotinus (ca. 204-270 n.Chr.) wordt beschouwd als de vader van het neoplatonisme. Plotinus schreef een hele reeks essays genaamd de Enneaden. De Enneaden worden meestal vertaald als “De drie belangrijkste hypostasen”, de onderliggende aard van de dingen. Wat Plotinus tot een genie maakt, is dat hij de eeuwenoude Griekse spirituele tradities van Plato, de wetenschap van Aristoteles en de Socratische ontwikkeling van deugd en handelingsbekwaamheid wist te integreren tot een vermogen van zelfgerichtheid. Hij integreerde de spiritualiteit van Plato, de praktische filosofie van de stoïcijnen en Aristoteles wetenschap over wederkerigheid tot een allesomvattende filosofisch denkkader en spirituele theorie over de psyche.
De vertaling van Eric Perl is briljant en veel nauwkeuriger in het onthullen waar de tekst over gaat. Hij vertaalt het op de drie primaire niveaus van de werkelijkheid, niveaus van psychologische ontologie. Het idee is dat we niet alleen te maken hebben met een psychische functioneren op horizontaal vlak, maar dat de psyche op belangrijke wijze ook verticale dimensies heeft, dat zoals de werkelijkheid drievoudig gelaagd is en de psyche ook hier niveaugericht en op gecoördineerde wijze actief is.
Een neoplatonistisch referentiekader voor de werkelijkheid is niet alleen plausibel, maar ook rationeel verdedigbaar is. Het resoneren van deze oude visie met de huidige cognitieve wetenschap versterkt zijn geloofwaardigheid en relevantie. Door de neoplatonistische ideeën te leren inzien kunnen we antwoorden antwoord vinden op de spirituele en existentiële uitdagingen waarmee we individueel vlak en als menselijk collectief in de westerse wereld worden geconfronteerd.
Door te reflecteren op en te onderzoeken wat deze provocerende claims betekenen, kunnen we dieper ingaan op de neoplatonistische psycho-ontologie; de drie niveaus van werkelijkheid. Het idee van een gelaagde werkelijkheid en de verwevenheid van het hoger zelf en het bewustzijn met de wereld kunnen in eerste instantie wat vreemd lijken vanuit ons hedendaagse Cartesiaanse denkkader.
Niveaus van Werkelijkheid:
Het neoplatonisme erkent drie niveaus van werkelijkheid, de materiële wereld, de onzichtbare wereld van het denken en als hoogste spirituele sfeer dat van de eenwording met het hogere zelf en “Het Ene”. Deze hiërarchische structuur biedt een holistisch kader om de complexiteit van onze ervaringen te begrijpen. Het benadrukt dat onze zintuiglijke waarneming beperkt is en dat er diepere realiteiten bestaan die onze ervaringen vormgeven.
“Visible sphere”
In een existentiële crisis is het belangrijk om te erkennen dat onze zintuiglijke waarneming beperkt is en dat er diepere lagen van ons bestaan zijn. Het begrijpen van de relatie tussen instincten en archetypen is hierbij essentieel. Instincten zijn ingebed in onze hersenen en fysiologie, terwijl archetypen psychische manifestaties zijn van natuurlijke processen die gemeenschappelijk zijn voor alle mensen. Het vinden van een balans tussen het Ik-bewustzijn en het onbewuste Zelf is cruciaal voor het bereiken van harmonie en het vinden van diepgaande betekenis en doelgerichtheid.
The Soul, de ziel of hogere zelf wordt binnen het neoplatonisme gezien als morele bemiddelaar tussen materiële zintuigelijke wereld en de “Intelligible”, strevend naar goedheid, schoonheid en gerechtigheid.
“Intelligible sphere”
De Begrijpelijke Sfeer verwijst naar het intellectuele en geestelijke niveau van realiteit dat verder gaat dan onze zintuiglijke waarneming. Het begrijpen van complexen en onze schaduwkant helpt ons om dieper inzicht te krijgen in onszelf en onze motivaties. Het omarmen van onze schaduw draagt bij aan persoonlijke groei en integratie, vooral tijdens een existentiële crisis.
“The One”
Het concept van “Het Ene” of “het Goede” kan waardevol zijn in tijden van existentiële crisis. Het gaat om het verbinden met een hogere realiteit en streven naar een betekenisvol leven. Dit is wat in Jungiaanse psychologie het proces van ‘Individuatie’ wordt genoemd en dat ons helpt bewust te worden van ons unieke zelf en een hoger doel na te streven.
Het neoplatonisme biedt een perspectief dat troost, leiding en een gevoel van doel kan bieden aan individuen die worstelen met existentiële crises. Het erkent de complexe relatie tussen lichaam, ziel en geest en moedigt het verkennen van diepere dimensies van het bestaan aan. Voor mensen met medisch onverklaarbare fysieke symptomen kan het neoplatonisme inzichten bieden door de aandacht te vestigen op het potentiële aspect van de ziel of het zelf bij psychosomatische symptomen. Daarnaast kunnen neoplatonische ideeën over het “Ontwaken van het Lichaam”, “Zuivering van de Ziel” en “Verlichting van het Denken” inspiratie bieden om holistische benaderingen van gezondheid en welzijn te zoeken.
Evolutionaire Jungiaanse Psychologie:
Het Neoplatonisme en de Jungiaanse psychologie zijn beide benaderingen die zich bezighouden met de diepere lagen van het menselijk bewustzijn en de zoektocht naar een diepgaand begrip van het zelf en de wereld. Neoplatonisme is een filosofische stroming die teruggaat tot de oudheid en stelt dat er een fundamentele eenheid is in het universum, ook wel “The One” genoemd. Het gelooft dat alles in het universum afkomstig is van deze ultieme bron van eenheid en dat het doel van het individu is om zich weer te verbinden met deze goddelijke essentie. Jungiaanse psychologie, ontwikkeld door Carl Jung, richt zich op het begrijpen van het individuele bewustzijn en de relatie tot het collectieve onbewuste. Jung benadrukt het belang van symbolen, dromen en archetypen als middelen om toegang te krijgen tot de diepere lagen van het bewustzijn en de zelfrealisatie te bevorderen. In dit hoofdstuk zullen we de overeenkomsten en verbindingen tussen deze twee benaderingen verkennen en hoe ze ons kunnen helpen een dieper begrip te krijgen van wie we zijn en hoe we betekenis kunnen vinden in ons leven.
De Rol van Archetypen:
Een cruciaal concept in zowel Neoplatonisme als Jungiaanse psychologie is dat van archetypen. In Neoplatonisme worden archetypen gezien als de fundamentele vormen die de werkelijkheid vormen. Deze archetypen zijn als blauwdrukken die aan de basis liggen van alle fenomenen en concepten in de wereld. Ze zijn de essentie van alles wat bestaat en vormen de bouwstenen van het universum. In de Jungiaanse psychologie worden archetypen gezien als inherente psychische patronen die deel uitmaken van het collectieve onbewuste. Ze zijn universele symbolische beelden en thema’s die diep geworteld zijn in de menselijke psyche en invloed uitoefenen op ons gedrag en onze ervaringen. Deze archetypen manifesteren zich in ons leven door middel van symbolen, dromen en mythen. Ze bieden ons een venster naar de diepere lagen van ons bewustzijn en kunnen ons inzicht geven in wie we zijn en wat onze ware potentie is. Beide benaderingen erkennen het belang van archetypen bij het begrijpen van de menselijke ervaring en bieden methoden om deze archetypen te verkennen en integreren.
Het Ware Zelf:
Zowel het Neoplatonisme als de Jungiaanse psychologie stellen de vraag naar het goddelijke en het Zelf. Voor Neoplatonisten is “The One” het hoogste punt van de macrokosmos en het innerlijke licht van de microkosmos. Het bevat alle archetypische vormen en is de bron van eenheid in het universum. Het goddelijke wordt gezien als een intelligente kracht die inherent is aan het menselijk organisme en zich manifesteert door middel van universele spirituele wetmatigheden. Jung beschrijft het Ware Zelf als de totaliteit van het individuele psyche, het beeld van de Ene in de individuele psyche. Het Ware Zelf wordt ook wel “het Godbeeld” genoemd. Jung benadrukt dat het Zelf paradoxaal en tegenstrijdig is, omdat het een totaliteit omvat en alle tegenstrijdigheden omarmt. Het is een ervaring die voorbij woorden en concepten gaat en onuitdrukbaar is. Beide benaderingen benadrukken het belang van het Ware Zelf in het begrijpen van onszelf en de wereld om ons heen. Ze nodigen ons uit om een diepere verbinding te maken met het hogere Zelf en de goddelijke essentie die in ons en in het universum aanwezig is.
Individuatie:
Een ander belangrijk concept in zowel Neoplatonisme als Jungiaanse psychologie is ‘Individuatie’. Individuatie verwijst naar het levenslange proces van integratie van het Ik-bewustzijn en het Zelf, dat plaatsvindt op het niveau van lichaam, ziel en geest. Het is een streven naar een Holistisch Welzijn door een diepere verbinding met onze innerlijke essentie.
Jung benadrukt dat individuatie begint met het bewust worden van onze eigen psychologische processen en het verkennen van de diepere lagen van ons onbewuste. Door introspectie, evaluatie en bewustwording van onze psychische dynamiek, kunnen we een dieper begrip van onszelf ontwikkelen en onze innerlijke conflicten oplossen. Dit proces omvat het verkennen en integreren van archetypen, die verschillende aspecten van onze psyche vertegenwoordigen. Het vraagt om het onder ogen zien en bevriend raken met onze schaduwzijden, de aspecten van onszelf die we vaak ontkennen of onderdrukken. Door deze schaduwaspecten te erkennen en te integreren, kunnen we heelheid en innerlijke balans bereiken.
Op het niveau van lichaam gaat individuatie over het bewust worden van de signalen en behoeften van ons fysieke lichaam. Het nodigt uit tot zelfzorg, gezonde gewoonten en een harmonieuze relatie met ons lichaam. Het gaat niet alleen om het begrijpen van onze fysieke behoeften, maar ook om het erkennen van de diepere emotionele en spirituele dimensies die verbonden zijn met ons lichaam.
Op het niveau van de ziel betekent individuatie het verkennen en integreren van onze emotionele en psychische wereld. Het gaat om het begrijpen van onze gevoelens, verlangens, dromen en persoonlijke geschiedenis. Het nodigt ons uit om authentiek te zijn, onze eigen waarheid te ontdekken en te leven vanuit een plek van emotionele integriteit.
Op het niveau van de geest gaat individuatie over het ontwikkelen van een dieper begrip van ons denken, onze overtuigingen en ons bewustzijn. Het vraagt om introspectie en het onderzoeken van de diepere betekenissen en waarden die ons leven sturen. Het stimuleert ons om te groeien in ons denken, ons bewustzijn uit te breiden en een bredere context te creëren voor ons bestaan.
Door dit proces van individuatie te doorlopen en de verbinding tussen lichaam, ziel & geest te herstellen, kunnen we een diepere staat van heelheid en bewustzijn bereiken. We worden meer in harmonie met onszelf, anderen en de wereld om ons heen. Individuatie nodigt ons uit om volledig menselijk te worden en onze unieke kwaliteiten en capaciteiten te ontwikkelen, zodat we een positieve invloed kunnen hebben op onze eigen levensreis en bijdragen aan de evolutie van de mensheid als geheel.
De Weg van Hogere Liefde
De Weg van Hogere Liefde is een concept dat zowel in het Neoplatonisme als in de Jungiaanse psychologie aan bod komt. Het verwijst naar het spirituele pad van groei en zelfrealisatie. Het omvat spirituele oefeningen, eenzijn met het goddelijke en het cultiveren van liefdevolle verbindingen met onszelf, anderen en de wereld om ons heen. Door bewust gebruik te maken van onze vermogens, kunnen we ons hogere Zelf en onze individuele kwaliteiten en capaciteiten ontdekken en ontwikkelen. De Weg van Hogere Liefde vraagt om moed, toewijding en het openstellen voor de diepere lagen van ons bewustzijn. Het nodigt ons uit om te groeien en te evolueren als individuen en om bij te dragen aan het welzijn van anderen en de wereld. Beide benaderingen benadrukken de waarde van persoonlijke groei en het belang van liefde en mededogen bij het vervullen van ons menselijk potentieel en het creëren van een betekenisvolle levensreis.
In de volgende sessie van de mini-serie gaan we dieper in op de rol van het lichaam in het proces van individuatie, door vanuit de neurofysiologie en de sensomotoriek in te gaan op hoe het lichaam via de zintuigen in contact is met de wereld rondom. Verder zullen we tijdens deze eerste stap op het pad van “Neoplatonisch Hogere Liefde” zien hoe het lichaam zich gelijktijdig verhoudt tot de ziel en de geest. Dat zal duidelijk maken dat het lichaam niet op te vatten is als een Cartesiaans uurwerkje, maar eerder als een hedendaags voertuig op wielen dat zowel als zender en ontvanger in de wereld staat en voor de update van zijn software geheel afhankelijk is van de verbinding met de ‘cloud’.
Boekaanbevelingen:
- “The Heart of Plotinus; The Essential Enneads” door Algis Uzdavinyes
- “PLOTINUS Ennead V.1: On the Three Primary Levels of Reality” door Erik Perl
- “Modern Man is Search of a Soul” Carl G. Jung
- “Paul Tillich, Carl Jung and the Recovery of Religion” door John P. Dourley
- “Discover Your Personal Myth: Ultimate Handbook” door Steven and Pauline Richards
Stoïcijnse overdenking:
Drievoudig is uw samenstelling: lichaam, ziel en geest. De eerste twee zijn de jouwe in die zin dat je er alleen voor moet zorgen, de derde is geheel en al de jouwe. Maak jezelf, dat wil dus zeggen je geest, los van alles wat anderen doen of zeggen, van al je oude neigingen en woorden, en van alle ongerustheid omtrent de toekomst. Maak je ook vrij van alle in het je omhullende lichaam aanwezige verleidingen en de daaraan gekoppelde onrust in de geest, alsook van de maalstroom van omstandigheden. Op deze wijze leeft de zuivere geest, verlost van het lot, in vrijheid. Zij doet wat rechtvaardig is, aanvaardt wat op haar weg komt en spreekt de waarheid. Maak daarom, zeg ik je, je onderscheidingsvermogen vrij van de gehechtheden die veroorzaakt worden door alle bijkomstigheden, en van de gehechtheid aan de toekomst en het verleden. Maak van jezelf wat Empedocles noemt: ‘een zuivere bol, die zich verheugd op zijn volmaakte vorm’. Oefen je alleen dat leven te leiden dat het jouwe is, dat wil zeggen, in het heden, in het nu, dan kunt je alle tijd die je resteert in gemoed en in overeenstemming met je hogere zelf doorbrengen (Marcus Aurelius, Meditaties 12.3)
Geleide oefening: “De Geest-Lichaam Verbinding” (Methode Schultz 2.0): een meditatieve oefening die lichaam en geest in balans brengt en in een toestand van verdiepte rust en ontspanning.
Deze basis-oefening is een aanvulling op deze miniserie en biedt je praktische hulpmiddelen om de Neoplatoonse filosofie en zelfontdekking te integreren in je reis van persoonlijke groei en welzijn.
